Cá mát sông Giăng

Cá mát là loài cá quen sống bầy đàn trong các khe đá, thường kiếm ăn vào ban đêm. Cá mát có kích thước nhỏ, thân có từ ba đến sáu chấm đen, còn vảy cá thì màu hồng. Thịt cá thơm ngon, mỡ béo, lại ít xương nên rất được yêu thích. Cá mát sông Giăng được chế biến thành nhiều món để du khách lựa chọn thưởng thức hoặc mua về để làm quà.

Tùy vào sở thích của mỗi người, ngoài cá tươi sống, kho tương, cá mát còn có một cách chế biến khác đó là đem kẹp cá vào vỉ tre tươi và nướng giòn trên nồi than hoa. Cá mát thường được cư dân địa phương đánh bắt vào buổi rạng sáng vì khi đó, ruột con cá mát có màu trắng tinh từ đầu đến cuối không có một vệt đen nào.

Mật ong rừng Con Cuông

Mật ong rừng nguyên chất được người dân nơi đây (chủ yếu là những anh em đồng bào dân tộc Thái) khai thác từ các tổ ong rừng trong rừng già. Mật ong rừng nguyên chất nên có mùi thơm nồng rất khác biệt, hoàn toàn khác so với mật ong nuôi, vị ngọt đặc trưng của mật ong, rất khé cổ khi nếm thử.

Mật Ong Rừng thường loãng hơn so với mật ong nuôi, và màu sắc đa dạng, từ vàng nhạt cho đến đen sẫm còn tùy thời gian khai thác mật. Đây cũng là sản phẩm được nhiều du khách chọn mua về dùng hoặc làm quà biếu.

Rượu cần

Rượu Cần người thái làm rất cầu kỳ. Rượu Cần có mùi thơm của gạo, của mẹn ủ và đặc biệt là rượu Cần không hề được chưng cất, mà chỉ đợi ủ đủ ngày giờ trong bình là có thể đem ra đãi khách uống. Để làm ra một bình rượu Cần – nhất là rượu Cần nếp cẩm, phục vụ các dịp lễ hội, nhất là dịp Tết Nguyên đán, người Thái phải chuẩn bị rất kì công.

Rượu Cần khi uống cũng phải thật đông người. Tất cả cùng quây quần bên nhau, vừa trò chuyện, thăm hỏi, hát hò và cùng thưởng rượu. Cũng bởi vậy mà nhắc đến rượu Cần, người ta vẫn thường nhắc đến sự gắn kết, yêu thương lẫn nhau.

Măng đắng Review Du Lịch Con Cuông

Măng đắng là một đặc sản chỉ có ở vùng núi rừng Con Cuông. Từng búp măng trắng ngần nõn nà hấp dẫn sẽ được chế biến thành các món ăn ngon tuyệt. Măng đắng hay còn gọi là vầu đắng, thuộc loại cây thân tre, được trồng nhiều ở nơi địa hình đồi núi, nơi có mưa nhiều, độ ẩm cao, khí hậu nóng.

Măng đắng có thể chế biến theo nhiều cách: xào mẻ, hầm (hoặc nấu canh) xương, luộc và nhất là với những người sành món này thì thường phải nướng; măng nướng thơm bùi chấm muối – thứ muối tinh được nghiền kỹ với trái ớt hái từ trong các cánh rừng. Món này mới ăn lần đầu cảm giác đắng không chịu được, nhưng càng nhai kĩ, vị đắng sẽ mất dần, thay vào đó, nếu nhẩn nha nhai là vị thoang thoảng ngọt, nhè nhẹ cay, rất lạ. Măng đắng có hầu như quanh năm, nhưng nhiều nhất là mùa mưa.

Chỉn xồm – Thịt chua của người Thái Review Du Lịch Con Cuông

Thịt chua (chỉn xồm) là món ngon nổi tiếng được chế biến từ thịt tươi sống là thịt lợn, thịt bò hoặc thịt thú rừng được hòa trộn tinh tế với lá cây rừng, gia vị…tạo nên phong cách ẩm thực Con Cuông, đặc trưng của miền núi rừng. Thịt chua (chỉn xồm) có vị chua dịu do được lên men tự nhiên, vị chua ấy thường được kết hợp với các loại rau và gia vị ăn kèm khiến thực khách thưởng thức một lần sẽ nhớ mãi.

Thịt chua (chỉn xồm) thường được dùng trong bữa cơm có tiếp khách quý, cuốn với lá sung lá ổi, đinh lăng, rau thơm, chấm với nước mắm nguyên chất, chế biến thêm ớt cay chỉ thiên mới thấy hết hương vị độc đáo thật khó quên.

Trên đây là top 5 đặc sản Con Cuông, hy vọng du khách khi đi du lịch Con Cuông sẽ thưởng thức những đặc sản được xem là có một không hai này.

Con Cuông vốn là vùng đất được thiên nhiên ưu đãi bậc nhất xứ Nghệ. Núi non trùng điệp, sông nước trong xanh không chỉ tạo nên nhiều cảnh đẹp, mà còn ẩn chứa trong đó nguồn nguyên liệu và nhiều sản vật ẩm thực phong phú, đặc sắc. Từ nền cảnh môi trường sinh thái đó, cùng sự linh hoạt trong ứng xử với môi trường tự nhiên và tài khéo léo lựa chọn, phối hợp nguyên liệu, đồng bào Thái ở Con Cuông đã sáng tạo ra các món ăn, thức uống hợp khẩu vị, nhiều món ăn trở thành đặc sản như: kháu lam (cơm lam), xôi cẩm, cá Mát sông Giăng, Pá pinh (cá nướng), Pá xôm (cá chua), Chịn xôm (thịt chua), Chịn pinh (thịt nướng), măng Bát Độ, măng đắng chấm chẻo ớt cay mọi (xã Lục Dạ), canh bon, canh ột (xã Yên Khê), mọc rêu, nậm pịa, chắm chéo (chẻo ớt), chè đâm, rượu cẩm (xã Chi Khê), rượu cần Mậu Đức… Đây chính là tiềm năng cần được khai thác, phát huy giá trị, góp phần phát triển du lịch cộng đồng tại các bản của người Thái ở Con Cuông.

Con Cuông là vùng đất có nguồn nguyên liệu ẩm thực phong phú. Hầu hết các xã ở Con Cuông đều có nguồn thổ sản từ hệ thực vật và động vật dồi dào, cung cấp nguyên liệu chính để đồng bào Thái chế biến các món ăn, thức uống ngon, đặc sản. Về hệ thực vật có: chè xanh, măng đắng, cam Yên Khê, vải thiều, nhãn, hồng Yên Khê… (1). Các loài động vật cũng rất đa dạng như: voi, hổ, báo, gấu, bò tót, lợn rừng, hươu, nai, mang, khỉ, vượn, sao la, trăn, kỳ nhông, gà lôi, chim trĩ, chim công… (2). Đối với người Thái, cùng với việc canh tác nương rẫy, trồng lúa, hoa màu và cây ăn quả trên vườn rừng thì việc khai thác nguồn lợi thổ sản từ rừng là hoạt động kinh tế không thể thiếu, góp phần đảm bảo nhu cầu ăn uống của người dân.

Bà con người Thái ở Con Cuông sử dụng nguồn nguyên liệu sẵn có ở địa phương để chế biến các món ăn, thức uống hàng ngày. Trong cơ cấu bữa ăn, lương thực chính là gạo nếp và gạo tẻ, trong đó gạo nếp trồng trên rẫy được dùng phổ

biến hơn. Nếp nương (Khau niếu hày), nếp đen (Khau đắm đòi) là hai giống nếp thơm ngon, nổi tiếng nhất ở vùng đất Mường Quạ, bản Xiềng, xã Môn Sơn: “Cơm Mường Quạ, cá sông Giăng”.

rất đơn giản, bởi các gia vị không phong phú như bây giờ, chủ yếu là muối trắng, không có dầu mỡ. Thức ăn được nấu theo cách kho mặn, nướng, luộc, nấu canh, rang… Nhưng ngày nay, đời sống phát triển, các món ăn được chế biến đa dạng và đẹp mắt hơn. Thức ăn của người Thái rất tự nhiên, giàu vitamin và nguồn đạm. Sông, suối, khe, rạch… trở thành nguồn cung cấp tôm, cua, cá, ốc, ếch… nhiều dưỡng chất; thảm thực vật, rừng núi là nguồn cung cấp rau sạch, măng, nấm, rêu… giàu vitamin. Các món ăn được chế biến hợp vệ sinh, an toàn thực phẩm, đảm bảo dinh dưỡng, ngon và lành.

Người Thái nói chung và nhất là đồng bào định cư ở vùng Vườn Quốc gia Pù Mát, cư trú gần sông và các con suối nhỏ nên thường khai thác nguồn lợi thủy sản ở khu vực sông, suối. Trong đó, cá là món ăn yêu thích của đồng bào và cá Mát sông Giăng là niềm tự hào của người dân nơi đây. Cá không chỉ là thực phẩm cung cấp nguồn đạm trong bữa ăn hàng ngày mà còn là lễ vật trong đám cưới và các lễ tết trong năm. Cá là nguyên liệu chính để chế biến thành nhiều món ăn đặc sắc như: cá nướng, cá đồ, cá chua, canh cá, măng chua, cá lạp, cá gỏi, moọc cá, cá vùi tro, cá lam, chẻo cá… Những món ăn chế biến từ cá đã trở thành món ăn truyền thống của nhiều thế hệ, vừa thể hiện sự sáng tạo, tài khéo léo của người phụ nữ, vừa góp phần làm giàu thêm đời sống tinh thần của đồng bào Thái ở Con Cuông.

Người Thái ở Con Cuông rất thích ăn nếp, ăn cá, chế biến theo hình thức đồ, nướng, lam… Xôi nếp là món ăn truyền thống của dân tộc Thái. Cơm lam là đặc sản của người Thái nơi đây. Mùa nào thức nấy, người Thái đãi khách bằng sản vật, như: măng đắng, măng ngọt, rau cải ngồng… chấm với gia vị chắm chéo, đậm đà vị cay của ớt, riềng, mặn của muối rang, hương thơm của rau tạo thành món ăn có hương vị đặc trưng trong ẩm thực của người Thái.

Thực tế ở Con Cuông, hoạt động kinh tế chủ yếu là trồng trọt, chăn nuôi ít phát triển, có chăng chỉ là hoạt động chăn nuôi nhỏ lẻ trong các hộ gia đình, đáp ứng nhu cầu thực phẩm tự cung tự cấp, chưa trở thành hàng hóa để phát triển kinh tế. Tại nhiều bản làng ở hầu khắp các xã thuộc huyện Con Cuông, hoạt động chăn nuôi của người Thái tập trung chủ yếu vào các loài gia súc, gia cầm như trâu, bò, lợn, dê, gà, vịt… và một số loài đặc sản như: gà ri, lợn nít, vịt bầu… Nhưng hoạt động kinh tế này chưa phát triển trên diện rộng. Bởi thế, nguồn thực phẩm đáp ứng cho nhu cầu ẩm thực của người dân chủ yếu là chăn nuôi tại chỗ và khai thác nguồn lợi từ rừng, sông, suối… Rừng là nơi mà người dân khai thác các loại nông lâm sản như rau rừng, cây thuốc, các loại cây củ như củ mài, bột páng, thú rừng… Hoạt động săn bắn, nhặt hái nguồn lợi từ rừng đóng vai trò hỗ trợ làm phong phú thêm cho bữa ăn của đồng bào.

Hiện nay, do điều kiện kinh tế thị trường và quá trình sống cộng cư với người Kinh và các dân tộc khác, những món ăn truyền thống của người Thái đang có nguy cơ bị mất đi nét đặc sắc riêng. Hiện nay, chỉ còn một số ít người lớn tuổi của dân tộc Thái biết nấu các món ăn truyền thống của đồng bào mình. Để tiếp tục lưu giữ những giá trị truyền thống tốt đẹp đó, chính quyền địa phương cũng đã có một số biện pháp kịp thời và hiệu quả để khắc phục tình trạng này. Đó là việc tổ chức các cuộc thi ẩm thực hàng năm vào ngày Quốc tế Phụ nữ 8/3 và ngày lễ hội Môn Sơn – Lục Dạ (13-15/4 dương lịch). Ngoài ra, một số bản làng như Bản Nưa, Bản Tờ, Bản Pha (xã Yên Khê), bản Khe Rạn (xã Bồng Khê)… đã mở lớp dạy nấu các món ăn truyền thống của người Thái. Từ đó góp phần giữ gìn các giá trị văn hóa ẩm thực truyền thống và phát triển du lịch sinh thái, du lịch văn hóa cộng đồng, tạo nên nét độc đáo riêng và mang lại lợi nhuận kinh tế cho bà con.

Trước đây, người Thái chế biến món ăn

Con Cuông là vùng đất có nhiều cảnh đẹp được tạo hóa ban tặng như: thác Khe Kèm, suối nước Moọc, rừng Quốc gia Pù Mát… và là địa bàn cư trú của nhiều tộc người sinh sống như Thái, Kinh, Đan Lai, Hoa, Nùng… Lễ hội lớn nhất vùng là Lễ hội Môn Sơn – Lục Dạ được tổ chức vào ngày 13-15/4 (dương lịch) hàng năm, trong đó có hội thi ẩm thực truyền thống của dân tộc Thái ở Con Cuông.

thử miết mạnh hạt gạo trên đầu ngón tay, thấy vẫn tròn vẹn màu đen nhánh, sau đó mới dùng để đồ xôi hoặc gói bánh chưng đen.

Du khách khi đến tham quan du lịch ở Con Cuông sẽ được trải nghiệm sản phẩm du lịch sinh thái và du lịch cộng đồng tại Bản Nưa (xã Yên Khê) hoặc Bản Khe Rạn (xã Bồng Khê). Với sản phẩm du lịch cộng đồng phong phú và đa dạng, du khách sẽ được nghỉ dưỡng tại nhà sàn bằng gỗ của đồng bào Thái, được tìm hiểu về phong tục tập quán của bà con dân bản, được thưởng thức các món ăn, thức uống đặc sắc, các hoạt động diễn xướng dân gian phong phú, hấp dẫn của người Thái và trải nghiệm hoạt động bắt cá, làm nông nghiệp, du lịch xe trâu… cùng người dân địa phương.

Trong các loại xôi, phổ biến nhất là xôi màu (xôi ba màu hoặc xôi hai màu, tùy thuộc vào loại lá mà bà con kiếm được). Nguyên liệu quan trọng để tạo nên xôi nhiều màu là lá cam công (để ngâm với nếp tạo màu đỏ hoặc tím), lá riềng (để tạo màu xanh). Dụng cụđểđồxôilàmỏlửng(cónơigọilàmỏpunghay mỏ pừng) là dụng cụ đồ xôi bằng gỗ của người Thái, được làm từ thân cây cọ hoặc gỗ thơm được gọt đẽo để thủng hai đầu, đầu to để đậy vung, đầu bé cài bằng phên đan tre nứa. Ở dưới mỏ lửng là cái niếng làm bằng đồng, dùng để cho nước vào đun sôi lấy hơi cho hạt gạo chín.

Dưới đây là cách chế biến một số món ăn truyền thống đặc sắc của người Thái đang được chính quyền địa phương và bà con dân bản khai thác, phát huy giá trị phục vụ hoạt động du lịch cộng đồng ở Con Cuông.

Để có nồi xôi ngon, dẻo, tơi và có màu sắc đẹp, bà con đem đun lá cam công (còn gọi là lá cẩm) và lá riềng lấy nước màu riêng. Sau khi đun sôi, vớt lá bỏ đi, để nguội. Gạo nếp đãi sạch, đem ngâm trong nước màu khoảng từ 3-6 giờ. Với lá cẩm, nếu muốn gạo nếp có màu tím thì ngâm nước nhạt hơn, còn nếu ngâm với nước đậm thì hạt gạo sẽ có màu đỏ đậm. Khi ngâm với nước lá riềng thì hạt gạo sẽ có màu xanh. Sau đó, gạo được đãi kỹ để sạch bớt nước màu bám ở mặt ngoài của hạt nếp, rồi để ráo. Cho gạo vào mỏ lửng (mỏ pung/ mỏ pừng) đặt lên niếng. Quá trình đồ xôi phải giữ lửa cháy đều, đượm than, giúp xôi chín dẻo và thơm, cầm nắm không bị dính tay. Xôi được nhuộm từ lá cẩm tự nhiên mang hương thơm của món xôi truyền thống. Người Thái ở Con Cuông thường lấy xôi ra ép khẩu (dụng cụ đựng xôi đan bằng tre hoặc mây) chấm muối vừng hoặc chẻo rất thơm, ngon. Số xôi còn

Xôi: Xôi và cơm lam là món ăn phổ biến trong bữa ăn hàng ngày của bà con người Thái. Ngày thường, bà con chỉ cần hông xôi trắng hoặc xôi đậu, quạt ráo rồi để vào trong ép khẩu. Nhưng đến ngày Tết hoặc dịp lễ hội, với bàn tay khéo léo của những người phụ nữ Thái, các món xôi được biến hóa rất phong phú và đẹp mắt, như: xôi 2 màu (trắng – xanh hoặc trắng – tím), xôi 3 màu (trắng – đỏ – tím hoặc trắng – xanh – tím), xôi kê, xôi nu (củ nâu), xôi củ mài… Cơm lam ngày thường chỉ có màu trắng, đến ngày lễ hội cũng được ngâm với các loại lá cây tự nhiên để tạo màu tím, đỏ, xanh… rất thơm ngon và hấp dẫn.

Để có xôi ngon, phải chọn nếp tốt. Trong các giống nếp hiện có thì nếp cẩm là loại nếp được người Thái quý nhất. Nếp cẩm có màu đen, hạt to, thơm và rất dẻo. Nếu gặp năm mất mùa mà không đủ nếp cẩm thì đồng bào sáng tạo ra một loại nếp cẩm “nhân tạo” bằng cách: Rơm nếp đốt thành tro, vò kỹ, rây lấy phần mịn nhất rồi trộn với gạo nếp thơm. Công thức pha trộn theo tỷ lệ: tuốt bao nhiêu lúa thì lấy bấy nhiêu rơm. Công đoạn cầu kỳ nhất là trộn bột tro nếp với gạo, sao cho khi lại được để vào cái hay để ủ, giữ ấm cho xôi. Đồng bào Thái có thể ăn xôi quanh năm suốt tháng mà vẫn thấy ngon miệng.

những địa phương khác ở Con Cuông, người dân đánh bắt các loài cá ở khe, suối hoặc sử dụng cá nuôi để chế biến thành nhiều món ăn khác nhau.

Bánh chưng: Người Thái ở Con Cuông sử dụng nguyên liệu nếp để sáng tạo nhiều loại bánh khác nhau như: bánh sừng trâu, bánh chưng đen, bánh mọc… Trong đó, đặc sắc nhất phải kể đến món bánh chưng đen của đồng bào Thái Tày Thanh (nhóm Thái Đen). Bánh chưng đen truyền thống của người Thái được gói theo 4 loại với các ý nghĩa khác nhau: Khâu tôm kháu khoài (bánh sừng trâu), Khâu tôm cộp (bánh chưng đôi), Khâu tôm khuản tụ (bánh gậy), Khâu tôm pom (bánh chưng hình vuông nhỏ). Nguyên liệu để làm món bánh độc đáo này là gạo nếp cẩm, nếu không có thì dùng nếp cẩm nhân tạo như đã giới thiệu ở nguyên liệu làm xôi. Bánh chưng đen truyền thống của người Thái không có nhân. Lá gói bánh là lá dong rừng rửa sạch, lau khô rồi mới đem gói. Ngoài ra, trước khi gói bánh thêm ít hạt Nga chiếng (một loại vừng mọc tự nhiên trong rừng) xay nhỏ trộn vào để tạo vị đậm đà cho bánh.

1. Nguyễn Đổng Chi trong “Địa chí văn hóa dân gian Nghệ Tĩnh” cho biết: Người dân tộc Thái (nhóm Tày Mường) thường chế biến cá thành những món ăn truyền thống như: Pá pính phé, Pá pính tộp, pá pính giảo, hò mọc pá… Còn trên mâm cỗ của đồng bào Thái đen (3) bao giờ cũng có bốn món cá (đều được làm từ cá mát) là: Pá móc (cá tươi cắt thành từng khúc, trộn lẫn tấm gạo, cho gia vị vào, gói trong lá dong rồi đồ lên); Pá phẻ (cá khô được chuẩn bị trước Tết mươi lăm ngày. Sau khi đánh được cá, người ta lấy dao mổ một đường theo sống lưng rồi kẹp que lại và đưa sấy cho khô. Khi bày cỗ thì đồ lên bỏ xương và đầu, chỉ còn lại phần nạc); Pá xổm (cá muối chua chuẩn bị trước Tết hàng tháng để muối cho đủ chín. Cá bắt được, bỏ ruột, cắt thành khúc, nhồi muối để ráo nước rồi cho vào ống bương, ống nứa nện chặt lại. Khi ăn thì bỏ thính vào và ăn cùng với lá mùi, hành, tỏi…); Pá pinh (cá nướng, để gần Tết mới làm. Bắt được cá, người ta mổ bụng rồi nướng trên than cho đến chín đều. Khi ăn còn có nước mắm để chấm) (4).

Đến Con Cuông, được thưởng thức miếng bánh chưng đen, mùi gạo quyện với tro nếp mát ngọt làm người ăn như cảm nhận được cả mùi cỏ cây, ruộng đồng. Điều đặc biệt là bánh chưng đen ăn không bị nóng cổ, nóng bụng như bánh chưng thường vì tro nếp đã khử mùi chua, độ nóng của gạo nếp… Hiện nay, bánh chưng đen đã trở thành một món “quà quê”, món ăn để đãi khách quý của người Thái ở Con Cuông.

Cá mát nướng: Trong văn hóa ẩm thực của người Thái ở Con Cuông, các món ăn từ cá rất phổ biến và là thực phẩm chính. Nếu như bà con người Thái ở Môn Sơn tự hào với đặc sản cá mát sông Giăng thì ở

Cá mát là loài cá đặc sản được đánh bắt từ nguồn sông Giăng tự nhiên. Đặc điểm của cámátlàmìnhcácótừbađếnsáuchấmđen, còn vảy cá có màu hồng. Cá mát nhỏ, con chỉ bằng hai ba ngón tay người lớn, con to nhất chỉ nặng từ 0,5-0,8 kg. Ruột cá có vị đắng, khi ăn quen thấy ngon và ngọt hậu. Cá mát sông Giăng được sống trong môi trường nước sạch, trong lành, ăn những phù du của rừng Pù Mát nên vừa lành, vừa bổ, thịt lại thơm ngon, mỡ béo ít xương (5). Mùa cá mát bắt đầu từ tháng 8 âm lịch hàng năm.

Mâm cỗ của người Thái với cá mát, thịt nướng, họ moọc- Review Du Lịch Con Cuông

Cá mát có vị ngọt thơm rất tinh khiết và là món ăn đặc trưng trong văn hóa ẩm thực của người Thái ở xã Môn Sơn nói riêng và huyện Con Cuông nói chung. Người Thái chế biến món cá mát nướng bằng nhiều cách: cá mát để nguyên con nướng (pá pinh), cá xẻ lưng uốn cong kẹp gia vị để nướng (pá pinh tộp), cá nướng đùm lá dong

(pá pinh tồm tong)… Trong đó, phổ biến nhất là cá mát nướng nguyên con. Trước khi nướng, cần rửa sạch cá mát, bỏ mang cá và giữ nguyên ruột cá, vì trong ruột cá mát có mật rất đắng, nhưng chính vị đắng của mật cá đã tạo nên vị ngon riêng. Bà con dùng thân cây tre dày, còn tươi (để tránh lửa làm cháy kẹp tre) chẻ đôi ra để kẹp cá vào giữa, mỗi kẹp từ 3 đến 5 con. Khi nướng cá cần phải kiên trì hơ cho con cá chín đều trên than củi, để cá chín đều từ ngoài vào trong. Cá Mát nướng ăn kèm với xôi, chấm chẻo ớt là món ăn truyền thống của người Thái ở Con Cuông.

vào trộn đều. Tiếp tục cho riềng giã nhỏ và muối vào đảo đều để ướp rồi nhồi thịt vào ống nứa, không nén thịt chặt quá, cũng không để thịt rời rạc quá, thịt sẽ không chua đều. Sau đó rắc thính phủ lên trên, rồi nút ống lại bằng lá chuối hoặc lá dong rừng, ngoài bịt chặt miệng ống, lấy lạt buộc chặt. Xong, đem ống thịt bỏ lên gác bếp để lấy hơi lửa, dựng nghiêng để nước trong ống không bị chảy xuống, khoảng độ một tuần là có thể ăn được. Tục ngữ của người Thái có câu “Thịt ba, cá bảy”, nghĩa là thịt chua thì ba ngày, cá chua thì bảy ngày là ăn được. Trong môi trường nhiệt độ cao vừa phải, yếm khí, thịt lên men sẽ “chín” và có vị chua. Ngoài thịt là chính thì còn có các chất xúc tác làm cho quá trình lên men như thính gạo nếp và củ riềng được giã nhỏ (6). Khi ăn, chỉ cần mở nắp, lấy thịt ra đĩa, gắp miếng thịt cuộn vào trong các loại lá thơm như lá sung, lá chanh, húng quế… cuộn lại, chấm nước nước mắm tiêu, ớt… Nhìn miếng thịt tuy vẫn đỏ hồng nhưng đã chín bởi quá trình lên men, ăn thấy có vị chua, bùi, cay, béo, không ngấy.

Thịt nướng: Với nguyên liệu thịt lợn, những người phụ nữ Thái ở Con Cuông cũng có thể chế biến thành nhiều món ngon như: thịt lợn nướng lá móc mật, thịt lợn nướng lá chanh, thịt lợn kẹp lá chanh bóp vừng nướng, thịt lợn quấn sả nướng, chả giò mộc nhĩ… Trong đó, món thịt nướng được bà con người Thái và du khách rất ưa thích. Nguyên liệu để làm món thịt nướng (Chịn pinh) ngon nhất vẫn là thịt lợn nít, muối trắng, sả, mạc khẻn (hạt tiêu rừng), bột hạt dổi. Thịt được cắt thành những miếng to, sả được giã nhỏ, sau đó trộn đều thịt, sả với muối trắng và mạc khẻn, rồi đem nướng trên bếp củi đã có than cháy đượm. Nếu săn được các loại thịt thú rừng, trước khi nướng người Thái thường ướp với hạt tiêu rừng và bột hạt dổi để lúc nướng thịt có hương thơm đặc trưng khó lẫn. Những gia vị này không có bán tại các chợ ở Con Cuông, mà là do người Thái đi rừng lấy được và để dành làm gia vị gia dụng để chế biến món ăn. Nếu nướng thịt lợn với lá móc mật thì dùng thịt lợn bản thái miếng bằng hộp diêm, ướp với các gia vị: riềng, sả (băm nhỏ), dầu ăn, mì chính, muối tiêu… trộn đều với thịt, nướng trên than hồng. Khi ăn kèm với lá móc mật, vừa bùi vừa béo tạo một hương vị rất đặc trưng.

Họ moọc: là món ăn dùng để dâng cúng tổ tiên vào dịp rằm tháng bảy để báo hiếu tổ tiên, và còn là lễ vật dâng cúng dịp đồng bào Thái tổ chức lễ cầu mùa và ăn Tết. Bà con người Thái ở Con Cuông sử dụng các nguyên liệu khác nhau và phối hợp với nhiều loại gia vị để chế biến thành nhiều món moọc như: moọc cá, moọc gà, moọc thịt lợn, moọc rêu, moọc thịt gà, moọc cây chuối rừng…

Thịt chua (Chịn xồm): cũng là món ăn dùng để đãi khách quý. Nguyên liệu để làm món thịt chua gồm: thịt lợn nạc, tấm gạo hoặc cơm nguội, ống nứa, củ riềng, lá chanh, hạt tiêu rừng, muối, thính gạo. Thịt được thái mỏng, cho một ít gạo tấm hoặc cơm nguội

Nguyên liệu để làm Họ moọc bao gồm: Cá, đọt cây chuối rừng non, tấm gạo, mộc nhĩ, hoa chuối, sả, thì là, hành tăm, mạc khẻn (hạt tiêu rừng), muối, mì chính… Cá thái miếng nhỏ, đọt cây chuối chẻ nhỏ, hoa chuối thái thật nhỏ (cây chuối và hoa chuối phải được ngâm với nước muối), mộc nhĩ băm nhỏ, gạo ngâm một đêm rồi giã thật mịn. Tất cả gia vị được băm nhỏ và trộn đều với nguyên liệu. Sau đó gói lại với lá dong hoặc lá chuối rừng, cột lại cho kín. Họ moọc phải được gói chặt để trong quá trình luộc hoặc hông không bị vỡ. Khi gói xong, người ta xếp moọc vào nồi hông bằng gỗ, tiến hành hông khoảng một giờ đồng hồ là chín. Trong mỗi gói moọc tỏa ra mùi thơm rất đặc biệt. Độ dẻo của gạo, vị bùi của cá, vị ngọt của nõn chuối quyện lẫn mùi thơm của hạt tiêu rừng làm cho món ăn thật hấp dẫn và đáng nhớ.

Canh bon Review Du Lịch Con Cuông

(Canh môn): Người Thái lấy ngọn hoặc lá non của cây môn (dọc mùng); da, đuôi hoặc chân của con bò, con trâu; gạo tấm; các loại gia vị: rau thì là, rau mùi, rau húng, riềng, gừng, mạc khẻn, muối

trắng… để làm nguyên liệu chế biến món canh bon.

gia vị rất quan trọng, hay nói đúng hơn là gia vị có ý nghĩa quyết định đến hương vị của món ăn. Khi chế biến, cho lòng dê (trâu, bò…) vào nồi luộc chín, sau đó vớt ra thái nhỏ, ướp với gia vị trên, phi hành mỡ xào kỹ. Đun nước có phần dịch ruột non và một ít mật của con vật, cho lòng non đã chế biến và thính gạo nếp vào nấu chín. Rau đắng rửa sạch, thái nhỏ cho vào nồi nước lòng nói trên và nêm thêm các gia vị vào, đun nhỏ lửa khoảng 5-7 phút là được. Món này ăn nóng, có thể ăn kèm với cơm. Món nậm pịa dùng trong dịp các đặc biệt như dịp Tết, mừng nhà mới hay dùng để đãi khách. Trước đây, nậm pịa con vật nào thì dùng để chấm thịt con vật đó. Hiện nay, nậm pịa còn được dùng nấu canh và được dùng như một món khai vị.

Bà con dân tộc Thái ở Thị trấn Con Cuông và xã Môn Sơn nấu món canh bon như sau: Cây môn phải được lấy ở đầu nguồn con suối, thân và lá không bị sâu bệnh, không bị trâu, bò lội thì mới ngọt và không bị ngứa. Lấy lá cây môn từ lá thứ hai trở vào, không lấy lá già quá, lá càng non càng ngon, rửa sạch, cắt ngắn. Sau đó lấy da, đuôi hoặc chân của con bò, con trâu đã được sấy khô trên gác bếp (nếu không có sẵn nguyên liệu thịt sấy khô này thì phải nướng qua trên bếp than rồi mới cho vào ngâm với nước ấm) hầm lên làm nước dùng, cho riềng và gừng vào, nêm muối vừa ăn. Sau khi có nước dùng thì cho lá môn vào nấu đến khi sôi đều, tiếp tục bỏ tấm gạo vào (gạo được ngâm với nước sau đó giã mịn) tiếp tục đun thêm khoảng một giờ đồng hồ cho nhừ. Lúc chuẩn bị bắc xuống cho gia vị, mắm tôm và rau mùi vào là có được món canh như ý muốn. Canh bon thơm ngon mát bổ, là món ănrấtphổbiếnvàcóthểdùngđểbồibổsức khỏe của người Thái. Nhất là vào dịp tết cổ truyền, khi mà nhiều thức ăn giàu đạm và nhiều chất béo hòa cùng những chén rượu mừng xuân, canh bon trở thành món ăn đặc biệt vừa ngon, mát, bổ và có tác dụng giã rượu rất tốt.

Trong tập quán ăn uống của người Thái ở Con Cuông, sự phong phú của đời sống ẩm thực còn được thể hiện ở việc sử dụng các loại thịt thú rừng, các động vật nhỏ… để chế biến các món ăn truyền thống. Từ các loại thú rừng và động vật nhỏ đánh bắt được, những người phụ nữ Thái sáng tạo thành các món ăn đặc sản như: con ố lồ nướng lá sả, chim xào sả, chuột giàng, chuột rừng rán, thịt chuột cuốn sả… Các loài thủy sản bắt được từ khe, suối cũng góp phần làm mâm cơm của người Thái thêm đa sắc thơm hương. Từ giống tôm khe chế biến thành: tôm khe hấp sả, tôm khe nướng, tôm thịt cuốn chuối xoài chấm súp gan lợn… Các loài thủy sản khác cũng được chế biến thành nhiều món ăn được bà con ưa thích như: ốc nấu giả cầy, cua khe luộc, nhái lam sả, nhái băm cuốn lá lốt, ếch rán, ếch om cà…

Nậm pịa (súp lòng đắng): là món súp khai vị nhưng cũng là thức chấm đặc trưng đã trở thành đặc sản trong văn hóa ẩm thực của đồng báo Thái. Mỗi khi làm thịt những con vật ăn cỏ, nhai lại như trâu, bò, dê, nai, hoẵng… là người Thái không quên lấy dịch ruột non (phèo) của con vật để chế biến pịa. Nguyên liệu để làm món này gồm có: Lòng non của dê (trâu, bò…), dịch non ở trong ruột và túi mật của con vật, gạo nếp rang lên giã nhỏ, rau đắng, hạt tiêu rừng, muối, mì chính, rau mùi, lá lốt, húng quế… Trong các nguyên liệu kể trên thì quan trọng nhất là dịch ruột non, phải lấy phần có màu vàng sậm, nếu lấy phần màu trắng thì không có vị đắng và không tạo nên hương vị đặc trưng của món ăn, còn nếu lấy phần ruột non có màu đen thì không hợp vệ sinh. Hạt tiêu rừng cũng là một

Rau, củ, quả cũng được sử dụng hài hòa trong mâm cỗ của đồng bào. Các món ăn được chế biến từ các loại rau rừng được sử dụng phổ biến như: nộm rau dún, nộm hoa chuối, nộm rau đắng kết hợp hoa đu đủ, nộm đu đủ, nộm măng rừng và hoa đu đủ, gỏi măng hoa đu đủ, măng luộc (măng ngọt và măng đắng), măng đắng nướng, củ quả luộc chấm chẻo, khoai mài hông, quả cọ muối, cà tươi chấm chẻo, nhút xào… Những món rau rất bình dị nhưng thể hiện bản sắc riêng trong đời sống ẩm thực của người Thái ở Con Cuông, có sự khu biệt với ẩm thực của các địa phương khác ở miền tây xứ Nghệ.

Trong các mâm cỗ, món canh cũng được bà con chăm chút, đầu tư công sức và thời gian để nấu được bát canh hợp khẩu vị và thể hiện nét độc đáo riêng. Canh kháu piên chỉn cáy, canh viên, canh đầu khủa, canh lam gioóc (lươn), canh đọt mây, canh khầu khiều, canh măng đọt may kết hợp với đọt san và hua tao…

Điểm chung của các món canh của người Thái là canh đặc, thường phối hợp nhiều nguyên liệu để nấu canh, nhiều khi còn giã nhuyễn nguyên liệu và cho thêm cả tấm gạo và có thể ăn như súp hoặc như cháo.

đặc sắc nhất là nước chè đâm (che tắm).

Nước chè đâm là thức uống có từ lâu đời, gắn bó

Trong cơ cấu bữa ăn của người Thái, thức chấm là thứ quan trọng không thể thiếu. Món ăn ngon hay không phụ thuộc rất nhiều vào thức chấm. Hầu hết các món ăn của người Thái đều phải có thức chấm phù hợp, chỉ trừ các món canh và bánh chưng. Trong mâm cơm của đồng bào Thái ở Con Cuông, từ những món thịt gà, xôi, cơm lam, măng đắng, thịt nướng, cá nướng… đều phải có thức chấm đi kèm. Người Thái sử dụng nhiều nguyên liệu khác nhau để làm thức chấm, tên gọi của thức chấm được đặt theo tên nguyên liệu để chế biến hoặc gọi theo tên món ăn cùng. Các món chẻo được dùng phổ biến trong bữa ăn ngày thường và trong lễ hội là: chẻo muối tỏi ớt, chẻo môn khô, chẻo cá nướng, chẻo chấm cà… Chỉ riêng thức chấm thôi cũng cho thấy sự phong phú, đa dạng trong mâm cơm của đồng bào Thái nơi đây.

với cuộc sống du canh du cư của đồng bào. Để có bát nước chè đâm ngon, xanh mướt, chát ngọt cần phải biết cách chọn chè, đâm chè và pha chè. Khi chọn chè chú ý lựa những lá chè xanh mơn mởn và dày, chè không quá già mà cũng không được quá non. Nếu già quá thì nước chè sẽ bầm đen trông không ngon, còn nếu chè non quá thì nước sẽ đắng và chát. Nước nấu pha chè đâm phải là nước mưa, nước đầu nguồn khe suối hoặc nước giếng đá sỏi thì nước mới ngọt. Dụng cụ dùng để đâm chè là chày gỗ và ống cối làm bằng gỗ quế. Cho lá chè vào cối giã nhuyễn đến khi ngửi thấy mùi thơm của chè là được. Quá trình đâm chè phải chú ý đâm đều tay và không được để chè nát quá. Nếu đâm nát quá sẽ gây chát, đắng hoặc nhiều cặn chè, còn nếu đâm không đều tay, chỉ nát một nửa số chè

Rượu cần

Chè đâm Review Du Lịch Con Cuông

3. Thức uống tiêu biểu

Cùngvớisựphongphúvềmónănlàsựđa dạng của thức uống. Đồng bào Thái ở Con Cuông cũng đã sử dụng nguồn nguyên liệu bản địa để chế biến nhiều thức uống giải khát, có tác dụng bồi dưỡng sức khỏe và gắn kết mối quan hệ cộng đồng làng bản. Có thể kể đến các thức uống tiêu biểu như: nước chè đâm, rượu cua đồng, rượu cần Mậu Đức…

Thức uống hàng ngày là chè xanh được trồng ở vườn nhà, nương rẫy của bà con và một số đồi chè lớn của các nông trường (ở xã Yên Khê và xã Bồng Khê). Chè xanh được chế biến thành hai loại nước uống phổ biến là: nước chè om và nước chè đâm. Ngoài ra, vào mùa hè, bà con dân bản còn tìm hái một số loại lá cây tươi trên rừng (được người dân gọi bằng tiếng Thái và tiếng Kinh) như: chè rừng, cây ngân liên, cây sa nhân, cây mầm ngáy, rau má, cây phan thốc, cây phan mẻ, chọc mầu pha, cây mần bá, chọc mầu đinh…, mang về đun nước vừa để làm thức uống vừa dùng làm thuốc, có tác dụng giải nhiệt, mát gan, lợi tiểu. Trong đó,

Tạp chí [32]

SỐ 7/2017

KH-CN Nghệ An

trong cối, chè đâm sẽ bị loãng và không ngon. Dùng nước đã chuẩn bị sẵn đổ vào ống cối, sau đó đổ hỗn hợp nước chè đâm lọc qua huột (dụng cụ để lọc nước chè). Từ nước cốt, chèđâmsẽđượcphachếtheotỷlệ2sôi3 lạnh để đưa ra dùng. Nước chè đâm có màu xanh lá, uống vào có cảm giác chát ngọt, mát dịu rất ngon.

cua rất tốt cho người bị bệnh xương, khớp, đặc biệt là bệnh gút.

Ở Con Cuông có các loại rượu nếp, rượu gạo, rượu ngô, rượu men lá, rượu cua đồng và rượu cần. Hiện nay có thêm đặc sản rượu cam Bản Pha, được sản xuất trên dây chuyền công nghệ hiện đại của Nhật Bản, đáp ứng được nhu cầu thưởng thức của nhiều du khách khi về với Con Cuông.

Rượu cần là thức uống được dùng vào các ngày lễ, tết, mừng nhà mới, cưới hỏi hay khi có khách quý đến chơi. Rượu cần Mậu Đức (còn gọi là rượu trấu) với loại men đặc biệt được chế từ các loại cây rừng, uống vào thơm ngon, ngọt, nồng… Bởi thế có câu: “Rượu cần Mậu Đức/ Thức thâu đêm uống không nhạt”. Đây là một đặc sản ẩm thực của Con Cuông. Nhiều người từ những bản làng xa xôi hay ở miền xuôi đã tìm đến xã Mậu Đức để mua đặc sản rượu cần của người Thái (7). Cũng như nhiều dân tộc thiểu số khác trong cả nước, người Thái ở Con Cuông chế biến rượu cần để phục vụ cho các sinh hoạt văn hóa dân gian truyền thống của đồng bào. Phong tục uống rượu cần đã trở thành một di sản văn hóa phi vật thể quý giá trong đời sống cộng đồng của người Thái nơi đây. Review Du Lịch Con Cuông

Rượu cua đồng Review Du Lịch Con Cuông

 được làm từ nguyên liệu chính là cua đồng còn sống. Cua đồng sau khi bắt về được rửa sạch, không cho tiếp xúc với nước khoảng 1 đến 2 giờ đồng hồ. Mục đích là làm cho con cua tiết chất dịch trong miệng và trao đổi nước nhiều hơn. Chuẩn bị rượu gạo nguyên chất có nồng độ từ 35-40 độ (không sử dụng loại rượu pha cồn công nghiệp). Sau đó pha rượu với nước theo tỉ lệ: 1rượu5nước.Lấy1cáitôcócạnhbèrađể dễ dàng dùng bàn tay đè lên mai cua đồng ngâm với hỗn hợp nước rượu ngập đến miệng con cua đồng. Thời gian ngâm (dùng tay đè mai cua đồng liên tục) để cua tiết dịch tự nhiên của nó trong vòng 10 đến 15 phút là được. Khi ngâm, có thể tạo độ sóng sánh của phần mớm nước dâng lên hạ xuống trên dưới miệng con cua đồng để cho nó tiết nước nhiều hơn. Sau khi ngâm rượu cua khoảng 20 ngày là có thể lấy ra sử dụng. Uống rượu

Có thể thấy rằng, các món ăn, thức uống và đồ hút của người Thái ở Con Cuông rất phong phú và đa dạng về nguyên liệu cũng như cách chế biến. Đó là những món ăn chỉ cần nhắc đến, nhiều du khách miền xuôi đã thích thú như gà đồi, lợn nít, cá mát, ốc suối, cơm lam, xôi ba màu, bánh chưng đen, chẻo, hó moọc, măng rừng và rượu cần… Mùa nào thức ấy, mỗi thứ một cách chế biến đã làm nên hương vị đặc trưng của ẩm thực người Thái. Những món ăn giản dị, mộc mạc nhưng thể hiện sự khéo léo, đảm đang của những người mẹ, người vợ, người phụ nữ Thái. Bởi thế, ẩm thực của người Thái là di sản văn hóa phi vật thể vô giá, trong đó bao chứa tinh thần, tình cảm và văn hóa tâm linh của cộng đồng. Chính những nét đặc sắc trong văn hóa ẩm thực của đồng bào đã tạo nên sự khác biệt của mảnh đất và con người nơi đây trong dòng chảy chung của văn hóa xứ Nghệ và văn hóa dân tộc Việt Nam./.

Chú thích:

(1), (2), (7) BCH Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam huyện Con Cuông (2004), Lịch sử Đảng bộ huyện Con Cuông, tập 1 (1931-2003), NXB Nghệ An, tr.141-147, 169.

(3) Đây là cách dùng từ chỉ tộc danh của GS. Nguyễn Đổng Chi trong Địa chí văn hóa dân gian Nghệ Tĩnh, sđd, tr.478. Tuy nhiên, về cơ bản, người Thái ở các huyện miền tây Nghệ An không phân biệt Thái Trắng (Tày khao) hay Thái Đen (Tày đăm) mà chỉ phân biệt theo các nhóm địa phương với những căn cứ về nguồn gốc của họ. Theo Tiến sĩ Vi Văn An trong bài “Về tên gọi và lịch sử cư trú của các nhóm Thái ở miền Tây tỉnh Nghệ An” [1, tr.320-322] giải thích: Nhóm Tày Mường còn có tên gọi là Hàng Tổng, là nhóm có chủ Mường; Nhóm Tày Thanh còn có tên gọi là Man Thanh, là nhóm không có chủ Mường, tức không phải là người gốc Mường. Thanh là tên gọi theo gốc quê hương cũ của họ từ Thanh Hóa và Mường Thanh (Điện Biên Phủ); Nhóm Tày Mười là gọi theo tên quê hương cũ của họ là Mường Muổi, Thuận Châu, Sơn La di cư vào Nghệ An từ thời Lê.

(4), (5) Nguyễn Đổng Chi (1995), Địa chí văn hóa dân gian Nghệ Tĩnh, NXB Nghệ An, tr. 492, 69.

(6) Vi Văn Biên (2006), Văn hóa vật chất của người Thái ở Thanh Hóa và Nghệ An, NXB Văn hóa dân tộc, Hà Nội, tr.69

Do đặc điểm địa lý tự nhiên và truyền thống lịch sử lâu đời nên trên địa bàn huyện Con Cuông có nhiều di tích, danh thắng nổi tiếng không chỉ ở Nghệ An mà trong cả nước. Theo thống kê của Ban quản lý Di tích và Danh thắng Nghệ An, huyện Con Cuông có 13 di tích, danh thắng⁽¹⁾. Điều đáng chú ý là, trên địa bàn huyện Con Cuông có đầy đủ các loại hình như di tích lịch sử, khảo cổ, danh thắng. Nếu coi di tích, danh thắng là tấm gương phản chiếu hiện thực xã hội và điều kiện tự nhiên, thì với mật độ di tích, danh thắng tương đối cao và khá phong phú về loại hình có thể thấy mảnh đất Con Cuông có lịch sử lâu đời và thiên nhiên tươi đẹp. Xin giới thiệu đôi nét về một số di tích, danh thắng tiêu biểu của huyện Con Cuông.

Eo Vực Bồng

Eo Vực Bồng là một thắng cảnh thuộc xã Bồng Khê. Đây là vực sâu nhất của sông Lam. Đứng trên núi nhìn xuống, chúng ta sẽ thấy một vùng non nước mây trời tuyệt đẹp. Các dòng sông uốn lượn quanh co mềm mại như những con rồng đang bơi; đầu chụm lại ở Vực Bồng. Cá ở đây rất nhiều. Đến mùa mưa lũ, cá chép và nhiều loại cá khác vượt Eo Vực Bồng, lao vào Khe Diêm, Khe Cạn. Cá nhiều đến nỗi, người dân ở đây chỉ bằng tay không cũng bắt được cá.

Gắn với tên gọi Vực Bồng, truyền thuyết dân gian kể lại rằng, ngày xưa có ba con rồng: Con Rồng Xanh từ thượng nguồn sông Lam xuống; con Rồng Vàng từ hạ nguồn sông Lam lên và con Rồng Lửa từ Khe Diêm ra. Ba đầu rồng gặp nhau ở Vực Bồng. Hàng năm, tại đây diễn ra cảnh “cá vượt vũ môn” rất ngoạn mục. Rồng Xanh luyện các chú cá chép ở thượng nguồn sông Lam; Rồng Vàng luyện những chú cá chép ở hạ lưu sông Lam; Rồng Lửa hút nước Khe Diêm, phun nước tạo thành cửa Vũ môn ở Eo Vực Bồng.

Cứ đến mùa thu, nước sông Lam dâng lên, Rồng Xanh, Rồng Vàng dẫn đội quân của mình về Eo Vực Bồng thi tài vượt vũ môn. Những chú cá chép nào vượt qua được Vũ môn núi Eo Vực Bồng sẽ hoá thành rồng. Người dân địa phương coi Eo Vực Bồng là đất thiêng, là nơi ở của rồng, nên đã xây dựng đền Cửa Lũy, quanh năm thờ cúng.

Năm 1995, trên đường lên thăm huyện Kỳ Sơn, Thủ tướng Võ Văn Kiệt đã dừng lại ngắm cảnh Vực Bồng và nghỉ ăn trưa ở đây.

Cửa Rọ

Cửa Rọ là một danh thắng nằm ở phía Tây Thị trấn Con Cuông. Tại đây, các dãy núi vòng cung vây bốn mặt tạo thành một thung lũng rộng rãi, bằng phẳng ở giữa. Muốn đi ra khỏi thung lũng chỉ có một cửa giáp với thị trấn Con Cuông. Có lẽ vì hình dáng như vậy, nên dân địa phương đặt tên là Cửa Rọ.

Theo lời kể của người dân địa phương, Cửa Rọ ngày xưa có con suối chảy qua nên cây cỏ bốn mùa xanh tươi. Nhiều loại thú rừng như đười ươi, hổ, báo, voi, tê giác, hàng đàn chim trĩ, chim công… hội tụ về đây đông đúc.

Cửa Rọ còn là một di tích lịch sử, gắn liền với hoạt động của nghĩa quân Lam Sơn trên đất Con Cuông. Tương truyền, khi biết nghĩa quân Lam Sơn đang đóng ở đây, quân Minh ở thành Trà Lân huy động một lực lượng lớn bất ngờ tiến quân vào thung lũng nhằm tiêu diệt nghĩa quân. Dựa vào thế hiểm yếu của Cửa Rọ “một người giữ, trăm người khó qua”, Lê Lợi đã cho quân mai phục, giáng cho quân Minh một đòn chí tử, buộc chúng phải rút về cố thủ trong thành Trà Lân.

Đến với Cửa Rọ hôm nay, du khách sẽ được chiêm ngưỡng cảnh đẹp của những nương chè, vườn cây ăn quả trên một thung lũng xanh tươi.

Bia Ma Nhai

Bia Ma Nhai (còn gọi là bia Thành Nam) là di tích lịch sử tại xã Chi Khê, gắn liền với chiến công của quân dân nhà Trần chống giặc Ai Lao. Bia được khắc vào vòm núi trước cửa hang đá, nằm cách thị trấn Con Cuông khoảng 300m về phía Tây Nam, nét chữ to bằng bàn tay, khắc sâu hơn 1 tấc. Review Du Lịch Con Cuông

Theo sử cũ, năm 1335, bọn cướp từ Ai Lao thường xuyên sang quấy phá, cướp bóc các bản làng vùng Tây Nam Nghệ An. Vua Trần Hiến Tông đích thân vào đốc chiến. Đại bản doanh đặt tại núi Cự Đồn, Mật Châu (nay thuộc địa phận xã Chi Khê). Với chiến thuật vừa tập kích tiêu diệt vừa chiêu dụ gọi hàng của vua quan nhà Trần, các đảng cướp dần dần tan rã và rút lui về bên kia biên giới. Duy chỉ có tên giặc Bổng không chịu khuất phục. Vì công việc triều đình, vua Trần Hiến Tông phải về Thăng Long; nhân cơ hội đó, giặc Bổng lại quấy phá mạnh hơn. Sau đó, Thượng hoàng Trần Minh Tông thân chinh lên Mật Châu dẹp giặc. Nguyễn Trung Ngạn được triều đình cử làm phát vận sứ chuyển lương đi trước. Trước binh hùng tướng mạnh của nhà Trần, Bổng đầu hàng, xin tha tội chết.

Dẹp xong giặc cướp, Thượng hoàng Trần Minh Tông sai Nguyễn Trung Ngạn mài đá khắc bia ghi lại chiến công này. Sách Đại Việt sử ký toàn thư viết: “Thượng hoàng đi tuần thú đạo Nghệ An, thân đi đánh nước Ai Lao, lấy Nguyễn Trung Ngạn làm phát vận sứ ở Thanh Hóa vận lương đi trước. Xa giá Thượng hoàng đến châu Kiềm, quân thanh lừng lẫy. Người Ai Lao nghe tin chạy trốn. Chiếu cho Trung Ngạn mài sườn núi khắc chữ ghi công rồi về”⁽²⁾. Nội dung bia Ma Nhai như sau:

“Đời vua thứ sáu triều Trần nước Đại Việt, Thái thượng hoàng đế Chương Nghiêu Văn Triết nhận được mệnh trời thương mến, làm chủ cả cõi Trung hạ, khắp trong đất ngoài bể không ai không thần phục, thế mà Ai Lao nhỏ bé kia còn ngang ngạnh với giáo hóa của triều đình. Cuối thu năm Ất Hợi, Thượng hoàng thống lĩnh sáu quân đi tuần ở cõi Tây. Thế tử nước Chiêm Thành, nước Chân Lạp, nước Xiêm và tù trưởng đạo thần là Quỳ, Cầm, Xa, Lặc rồi các bộ Mán mới phụ thuộc là tù trưởng rợ Bôi Bồn và rợ Thanh Xa đều dâng sản vật của địa phương mình và tranh nhau đón rước. Chỉ một mình tên giặc Bổng cứ giữ thói u mê sợ tội mà chưa tới chầu ngay. Đến cuối đông, Thượng hoàng đóng quân ở cánh đồng Cự Đồn thuộc Mật Châu rồi lệnh cho các tướng cùng quân lính mọi rợ vào nơi ở của chúng. Tên giặc nghịch Bổng nghe uy thế liền trốn chạy, (Thượng hoàng) bèn xuống chiếu đem quân về. Ngày tháng 12 nhuận, mùa Đông năm Ất Hợi, niên hiệu Khai Hựu thứ 7, khắc vào đá”⁽³⁾.

Bia Ma Nhai đã được Bộ Văn hóa – Thể thao & Du lịch xếp hạng di tích lịch sử cấp Quốc gia.

Nhà cụ Vi Văn Khang

Ngôi nhà của cụ Vi Văn Khang nằm bên bờ sông Giăng thuộc bản Thái Hoà, xã Môn Sơn, cách thị trấn Con Cuông 20 km về phía Nam. Ngôi nhà do bố đẻ của cụ Vi Văn Khang xây dựng từ năm 1919 theo kiểu nhà sàn truyền thống của người Thái trên vùng đất rộng khoảng 1000m². Nhà gồm 3 gian, 2 hồi, cầu thang lên xuống đặt ở hai bên. Khung nhà bằng gỗ, mái lợp lá cọ, vách ngăn bằng phên nứa, sàn lát bằng gỗ, có 12 cột kê bằng đá tảng tròn. Tầng trên đặt bàn thờ, nơi tiếp khách, phòng ngủ, bếp. Phòng ngủ có một tấm sàn cao để lúa; khi có động, các chiến sỹ cách mạng lên đó ẩn nấp. Dưới sàn để nông cụ, chăn nuôi gia súc, gia cầm. Xung quanh là khu vườn rộng trồng cây ăn quả.

Đầu năm 1931, các đồng chí Lê Xuân Đào (Trưởng ban Tài chính của Xứ uỷ Trung kỳ), Lê Mạnh Duyệt và Nguyễn Hữu Bình (Đặc phái viên của Tỉnh ủy Nghệ An) lên Môn Sơn xây dựng phong trào cách mạng. Được cán bộ Đảng giác ngộ, cụ Vi Văn Khang hăng say tham gia hoạt động cách mạng. Chỉ trong một thời gian ngắn, cụ đã vận động được nhiều thanh niên như Vi Văn Hanh, Vi Văn Quí, Vi Văn Lâm, Hà Văn Hoa, Vi Văn Noọng, Vi Thị Lan, Hà Văn Thị cùng tham gia hoạt động. Nhờ đó, nhân dân Môn Sơn đã giác ngộ cách mạng, biết đoàn kết, đấu tranh. Nhiều quần chúng tích cực rải truyền đơn, bảo vệ, nuôi dưỡng cán bộ Đảng…

Tháng 4 năm 1931, chi bộ Đảng Môn Sơn được thành lập tại nhà cụ Vi Văn Khang gồm có 6 đồng chí, do cụ Vi Văn Khang làm Bí thư. Đây là chi bộ đầu tiên ở miền núi vùng cao Nghệ An. Tại ngôi nhà này, cơ sở Đảng đã bí mật in tài liệu, truyền đơn, đem đi rải khắp các bản làng. Đêm đêm, bà con thường tập trung tại đây để học chữ, sinh hoạt văn hoá, văn nghệ. Từ đó phong trào Môn Sơn chuyển sang thời kỳ đấu tranh mới. Môn Sơn trở thành đầu mối liên lạc giữa cách mạng miền xuôi và miền ngược, giữa phong trào của đồng bào Kinh với các dân tộc miền núi Nghệ An. Review Du Lịch Con Cuông

Nhờ sự hoạt động tích cực của chi bộ Đảng, các tổ chức quần chúng như nông hội đỏ, tự vệ đỏ… ở Môn Sơn lần lượt ra đời; khí thế cách mạng của quần chúng ngày càng lên cao. Ngày 9/8/1931, chi bộ Đảng đã lãnh đạo nhân dân biểu tình, kéo đến nhà Chánh đoàn Ba Uôn tịch thu lúa, tiền, vải, bạc nén chia cho những gia đình nghèo. Bốn ngày sau, thực dân Pháp cho lính vào Môn Sơn đàn áp, bắt đi 30 người và 3 đồng chí đảng viên trung kiên (Vi Văn Khang, Vi Văn Hanh, Trần Ngân). Số đảng viên còn lại rút vào rừng hoạt động bí mật để nhen nhóm lại phong trào.

Ngôi nhà cụ Vi Văn Khang đã được Bộ Văn hoá – Thông tin ra Quyết định số 152/QĐ-BT ngày 25/1/1994 xếp hạng là di tích lịch sử cách mạng cấp Quốc gia. Từ năm 1994, ngày thành lập chi bộ Đảng đã trở thành ngày lễ hội truyền thống văn hoá hàng năm của nhân dân Môn Sơn. Các hoạt động lễ hội được tổ chức tại nhà cụ Vi Văn Khang và cây đa Cồn Chùa⁽⁴⁾.

Cây đa Cồn Chùa

Cây đa Cồn Chùa ở làng Môn, xã Môn Sơn là di tích lịch sử gắn liền với cuộc đấu tranh của nhân dân Con Cuông thời kỳ 1930 – 1931. 

Tháng 4/1931, chi bộ Đảng xã Môn Sơn được thành lập do đồng chí Vi Văn Khang làm bí thư. Vừa mới thành lập, chi bộ đã tổ chức được các đoàn thể quần chúng như Nông hội, Thanh niên, Hội cứu tế đỏ… Riêng tại Môn Sơn đã có 5 tổ Nông hội đỏ. Ngày 9/8/1931, chi bộ Đảng Môn Sơn đã vận động quần chúng ở các bản Kẻ Yên, Sơn Vều, Khe Môn, Động Khùa, Cửa Rào, Bàu Dạ, Kẻ Tại… mít tinh tại cây đa Cồn Chùa. Lần đầu tiên ở Con Cuông, lá cờ đỏ búa liềm được tự vệ đỏ treo trên cây đa Cồn Chùa. Với khí thế hừng hực, đoàn biểu tình gồm 300 người tuần hành thị uy, dương cao cờ đỏ búa liềm và các khẩu hiệu “Đả đảo đế quốc Pháp!”, “Đả đảo Nam triều phong kiến!”, đòi miễn sưu, hoãn thuế và đến những nhà giàu để vay lúa. Đoàn biểu tình kéo đến nhà Phó tổng và Chánh đoàn phu là những kẻ giàu nhất trong vùng vay lúa cứu đói cho dân địa phương và tiếp tế cho số đồng bào Phúc Sơn (Anh Sơn) vì bị địch khủng bố phải đến lánh nạn ở đây. Đoàn biểu tình vây chặt nhà Ba Uôn – một tên chánh đoàn gian ác trong vùng, buộc người nhà Ba Uôn phải đưa 5 tạ lúa, tiền, bạc nén nộp cho cách mạng. Bọn thổ ty và hào trưởng các thôn bản đều bỏ chạy, hoặc nằm im. Ngày 13/8/1931, thực dân Pháp đưa quân vào đàn áp. Chúng bắt đi 30 người và 3 đồng chí đảng viên: Vi Văn Khang, Vi Văn Hanh, Trần Ngân. Review Du Lịch Con Cuông

Hiện nay, cây đa Cồn Chùa vẫn sừng sững đứng đó như một minh chứng hùng hồn cho tinh thần đấu tranh cách mạng kiên cường của nhân dân Con Cuông dưới sự lãnh đạo của Đảng.

Thác Bộc Bố (Thác Kèm) Review Du Lịch Con Cuông

Thác Bộc Bố thuộc Vườn quốc gia Pù Mát, nằm cách thị trấn Con Cuông khoảng 15 km. Từ trên độ cao khoảng 500m, qua ba bậc thang, nước đổ xuống trông như một dải lụa. Hai bên thác là thảm thực vật xanh tươi với hàng trăm loài hoa quanh năm khoe sắc. Dưới chân thác là những hồ nhỏ nước trong xanh bao bọc bởi những phiến đá phẳng lỳ trông như những chiếc bàn lớn. Giữa mùa hè nóng nực, nhưng nhiệt độ ở khu vực xung quanh thác rất mát mẻ, chỉ khoảng 20⁰ C. Từ đây, theo các đường mòn, ta cũng có thể đi ngược lên thung lũng Khe Bu hoặc leo núi Pu Loong để ngắm cảnh núi rừng trùng điệp.

Thác Bộc Bố đã trở thành điểm du lịch thu hút nhiều khách du lịch trong và ngoài nước. Nhiều cơ sở dịch vụ phục vụ du khách đã được xây dựng. Đến đây, mọi người có thể thoả thích vui chơi bên dòng thác, tận hưởng không khí mát mẻ, ngắm nhìn môi trường tự nhiên còn hoang sơ, uống rượu cần, ăn cơm lam và xem những điệu múa truyền thống của đồng bào dân tộc Thái.

 Vườn quốc gia Pù Mát Review Du Lịch Con Cuông

Vườn quốc gia Pù Mát- Review Du Lịch Con Cuông nằm trên địa giới hành chính của 3 huyện: Anh Sơn, Con Cuông và Tương Dương; ranh giới phía Nam của vườn chạy dọc theo đường biên giới Việt – Lào. Diện tích vùng lõi của vườn khoảng 94.275ha, vùng đệm khoảng 100.000ha thuộc địa bàn 16 xã của 3 huyện. Riêng huyện Con Cuông gồm 7 xã: Lạng Khê, Châu Khê, Lục Dạ, Môn Sơn, Yên Khê, Bồng Khê, Chi Khê.

Vườn quốc gia Pù Mát nằm trong vùng nhiệt đới gió mùa. Nhiệt độ trung bình năm từ 23⁰ đến 24⁰ C. Mùa đông do chịu ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc nên nhiệt độ trung bình xuống dưới 20⁰ C, thấp nhất xuống dưới 18⁰ C. Vào mùa hè, thời tiết rất khô nóng, trung bình lên trên 25⁰ C. Ở Con Cuông, nhiều khi nhiệt độ lên tới 42⁰C.

Nằm trong khu vực hệ thống sông Cả chạy theo hướng Tây Bắc đến Đông Nam, mạng lưới sông suối trong vườn khá dày đặc. Do lượng mưa phân bố không đều giữa các mùa nên tình trạng lũ lụt và hạn hán thường xảy ra.

Vườn quốc gia Pù Mát có diện tích lớn, tính đa dạng sinh học cao với nhiều loài động vật, thực vật phong phú, là một kho tàng về các nguồn gen hoang dã, quý hiếm, là một trong số ít khu bảo tồn đa dạng sinh học lớn nhất nước ta. Theo khảo sát của Viện điều tra quy hoạch rừng (năm 1992) thì Vườn quốc gia Pù Mát có 1.297 loài thực vật bậc cao, 64 loài thú, 137 loài chim, 25 loài bò sát, 15 loài lưỡng cư. Về thực vật, hiện đã xác định được 2.494 loài thực vật, 931 chi thuộc 202 họ. Trong đó, 70 loài nằm trong sách đỏ Việt Nam có nguy cơ bị tiêu diệt. Về thú, tiêu biểu là các loài Voi, Hổ, Sao la, Vượn đen má trắng, Chà vá chân nâu, Khỉ đuôi lợn, Mang trường sơn, Chó sói lửa… Về chim, tiêu biểu có các loài Trĩ sao, Công, Gà lôi trắng, Gà tiền… Tháng 11 năm 2007, Vườn quốc gia Pù Mát được UNESCO công nhận là khu dự trữ sinh quyển thế giới.

Vườn quốc gia Pù Mát không chỉ có giá trị về mặt kinh tế mà còn rất hấp dẫn về du lịch bởi sự hoang sơ, cảnh quan tuyệt đẹp và môi trường sinh thái chưa bị ô nhiễm, rất thuận lợi cho sự phát triển loại hình du lịch sinh thái, du lịch khám phá, du lịch mạo hiểm và tìm hiểu phong tục tập quán của đồng bào các dân tộc. Vì vậy, bên cạnh nâng cao nhận thức cho nhân dân trong việc bảo vệ môi trường sinh thái, các cấp chính quyền huyện Con Cuông kết hợp với Ban quản lý Vườn quốc gia Pù Mát còn có những hoạt động nhằm khuyến khích tham quan du lịch, gắn hoạt động tham quan du lịch với bảo vệ cảnh quan thiên nhiên.

Hang Thẩm Hoi (Hang Ốc) Review Du Lịch Con Cuông

Thẩm Hoi là một hang đá vôi có chiều dài 27,74m, rộng 21,35m và cao 5,50m, thuộc xã Yên Khê, cách thị trấn Con Cuông 4km về hướng Đông và cách đường quốc lộ 7 khoảng 600m về hướng Nam. Trong hang có nhiều vỏ ốc nên đồng bào dân tộc Thái đặt tên là Thẩm Hoi (Thẩm là hang, Hoi là ốc), nghĩa là Hang Ốc.

Đây là một di chỉ khảo cổ học quan trọng, được phát hiện vào năm 1967. Cửa hang bị chắn ở giữa bởi nhiều tảng đá tạo thành một bình phong tự nhiên, lòng hang rộng rãi, khô ráo tạo điều kiện thuận lợi cho người nguyên thủy cư trú.

Trong lần khai quật năm 1972, các nhà khảo cổ học đã tìm thấy nhiều hiện vật, như: Di vật đá, xương, vỏ nhuyễn thể, di cốt người,… trong đó, chủ yếu là công cụ đá. Loại hình công cụ phát hiện ở hang Thẩm Hoi đều mang những đặc trưng cơ bản của văn hoá Hoà Bình. Review Du Lịch Con Cuông

Cũng trong đợt khai quật này, các nhà khảo cổ đã phát hiện 3 mộ táng cùng một số đồ tùy táng. Mộ thứ nhất nằm ở độ sâu 0,50m có di cốt của một người đàn ông, khoảng 45 – 50 tuổi. Di cốt người được chôn ngửa, hai tay duỗi thẳng theo thân, đầu quay về hướng Tây Nam. Mộ thứ hai nằm ở độ sâu 0,40m, di cốt là của một người đàn bà, khoảng 35 – 45 tuổi. Mộ này hoàn toàn bị hư hỏng, chỉ còn lại một đoạn xương cánh tay và một đoạn xương sườn. Mộ thứ ba ở độ sâu 0,50m là di cốt của một người đàn ông lớn tuổi gồm nhiều xương chi, xương sườn, xương sọ, xương hàm. Hầu hết các xương không còn nguyên vẹn, một số bị gãy, một số đã bị mủn. Các nhà khảo cổ học xác định, những ngôi mộ này là chủ nhân hang Thẩm Hoi.

Thẩm Hoi là một di chỉ khảo cổ học quan trọng, đánh dấu sự có mặt của văn hóa Hòa Bình trên đất Nghệ An nói chung, ở huyện Con Cuông nói riêng. Qua xác định mẫu vỏ ốc bằng phương pháp các-bon phóng xạ (C14), niên đại của cư dân Thẩm Hoi là 10.875 năm ± 175 năm và 10.125 năm ± 125 năm (cách ngày nay)⁽⁵⁾.

Thành Trà Lân Review Du Lịch Con Cuông

Thành Trà Lân (còn gọi là thành Trà Long, Trà Lung, Thành Nam) được xây trên một ngọn núi có tên là Pù Thanh (hay Pù Đồn), là thủ phủ của phủ Trà Lân xưa, nay thuộc địa phận xã Bồng Khê, huyện Con Cuông. Thành Trà Lân là một căn cứ quân sự trọng yếu có thể kiểm soát cả một vùng rừng núi rộng lớn, đồng thời án ngữ tuyến đường “thượng đạo” từ Bắc vào Nam và đường thuỷ theo sông Lam từ thành Nghệ An lên miền Tây. Thành đắp theo thế núi có hình chữ Á, chu vi khoảng 4 km, phía ngoài có hào và luỹ tre dày. Ngày nay còn thấy dấu vết của 3 cửa thành. Cửa phía Bắc thông ra ngoài bằng một con đường lát đá, dân địa phương gọi là “cằn hia” (đường đá). Trong thành còn dấu vết của tiểu thành, tiểu đồn, nền dinh trại, nền cung điện. Di tích phía Đông còn lại là một đoạn hào dài khoảng 600 m, rộng khoảng 1m – 1,2m. Phía ngoài hào là một lớp rào tre dày 3 m bao bọc, có chỗ tre mọc thành rừng dày đến 20 m.

Trong khởi nghĩa Lam Sơn, tháng 10 – 1424, trên đường tiến quân từ Thanh Hoá vào Nghệ An, nghĩa quân Lê Lợi bao vây thành Trà Lân do Cầm Bành đóng giữ. Nghĩa quân đã kết hợp giữa tiến công quân sự với bao vây dụ hàng địch. Sau hai tháng bị bao vây, quân địch rơi vào tình thế khốn quẫn, buộc Cầm Bành và hơn 1.000 thổ binh phải mở cửa thành ra hàng. Trong Lam Sơn thực lục, Nguyễn Trãi viết: “Bấy giờ bọn giặc là Cầm Bành cứ giữ đất không chịu theo. Vua (Lê Lợi) chiêu vỗ nhân dân, cho trở về làm ăn. Ai nấy đều vui được yên chỗ, cảm kích hăng hái cùng vua hết sức vây Cầm Bành. Hơn hai tháng Cầm Bành giữ vững sơn trại để chờ viện binh, mà giặc thì hoang mang, ngờ sợ không dám tiến. Quân của Bành oán phản, theo nhau đầu hàng. Bành tự liệu kế cùng, mà viện binh không có, phải mở cửa ra hàng”⁽⁶⁾.

Suối Nước Mọc (Tạ Bó)

Suối Nước Mọc (Tạ Bó) ở bản Nưa, xã Yên Khê. Không giống như những dòng suối khác, nước ở đây như “mọc” lên từ lòng đất sâu, nên thường gọi là suối Nước Mọc. Vào mùa hè, nước suối rất mát, nhưng mùa đông lại rất ấm; xuống tắm có cảm giác như tắm nước nóng nên đồng bào dân tộc Thái gọi là Tạ Bó. Bao quanh dòng suối là một rừng cây cổ thụ còn nguyên sơ. Những tảng đá rêu phong làm thành các bậc thang, tạo thuận lợi cho người xuống suối.

Dân địa phương cho rằng, tắm suối Nước Mọc thì người da đen trở thành da trắng, người da trắng lại càng trắng hơn. Con gái Thái ở đây có làn da trắng nõn nà là do tắm suối này. Người dân còn lấy nước về dùng hàng ngày. Nhờ uống nước suối mà da dẻ hồng hào, cơ thể khỏe mạnh.

Do sự kỳ bí của suối Nước Mọc nên có nhiều truyền thuyết dân gian xung quanh dòng suối này. Chuyện kể rằng, ngày xưa ở huyện Con Cuông có động Đào Nguyên nằm sát dòng sông Lam. Ngọc Hoàng thường cho các nàng tiên nữ giáng trần xuống động Đào Nguyên để gặp gỡ những chàng trai tài giỏi ở chốn trần gian. Ngọc Hoàng đã tạo một giếng tiên ở nơi kín đáo này để các nàng tiên hàng ngày đến tắm gội trước khi đến gặp các chàng trai.

Cũng có chuyện rằng, ngày xưa có một cô tiên đi du ngoạn qua đây, thấy suối đẹp nên xuống tắm. Vì thế suối Nước Mọc còn có tên gọi là Rốn cô Tiên.

Lại có chuyện kể là ngày xưa có một nhóm người đến bản Nưa khai hoang, lập nghiệp. Nhưng ở đây đất đai khô hạn, không có nước để sản xuất, sinh hoạt. Người dân mang lễ vật cầu xin Ngọc Hoàng; Ngọc Hoàng thương tình ban cho họ suối Nước Mọc⁽⁷⁾.

Suối Nước Mọc là một thắng cảnh của huyện Con Cuông, đang trở thành điểm tham quan hấp dẫn của du khách. Hàng ngày có hàng trăm du khách tìm đến để ngâm mình trong dòng nước trong xanh, ngắm cảnh núi rừng xinh đẹp, thưởng thức những món ăn truyền thống độc đáo và lắng nghe những câu chuyện dân gian của đồng bào dân tộc Thái.

Hang Nàng Màn (Thẳm Nàng Màn) Review Du Lịch Con Cuông

Hang Nàng Màn là một danh thắng ở bản Pha, xã Yên khê. Vào trong hang, mùa hè thì mát mẻ, mùa đông lại rất ấm. Tại hang Nàng Màn, thiên nhiên đã tạo nên những nhũ đá, phiến đá với muôn hình muôn vẻ, trông giống như cung điện nhà vua. Trên vòm và sườn hang có những cảnh như rồng bay, phượng múa hay những tấm lụa mềm mại. Có những tảng đá như chiếc giường, bộ bàn ghế… Có những phiến đá khi ta gõ vào thì ngân lên những âm thanh kỳ ảo. Đặc biệt là có khối đá hình hai mẹ con ôm chặt lấy nhau; mặt đứa con ngước nhìn qua khoảng lộ thiên trên hang; mặt người mẹ hướng về cửa hang chính, nhìn xuống bản Yên Khê.

Người dân ở đây còn lưu truyền câu chuyện liên quan đến tên gọi và cảnh đẹp của hang đá này. Chuyện kể rằng, ngày xưa có một gia đình ở chân núi này sinh được người con gái tên là Nàng Màn. Gia đình của nàng giàu sang và quyền lực nhất bản. Lớn lên, nàng vừa đẹp người, đẹp nết lại hát rất hay, dân bản ai cũng mến thương. Mỗi khi nàng cất lên tiếng hát thì chim rừng bay qua cũng dừng lại lắng nghe. Mỗi khi nàng xuống suối, tôm cá cũng vây lượn xung quanh ngắm nhìn đôi bắp chân trắng nõn nà của nàng. Thế rồi, nàng đem lòng yêu thương một chàng trai nghèo trong bản. Biết chuyện, cha mẹ nàng không cho nàng kết duyên với chàng trai vì gia đình chàng trai nghèo khó, không xứng với nhà mình. Mặc dầu cha mẹ ngăn cấm, nhưng nàng vẫn yêu chàng trai nghèo tha thiết. Sau khi đã biết con mình mang thai với chàng trai nghèo, cha mẹ nàng nổi giận đã đem giam nàng vào hang đá. Lúc bấy giờ, hang đá này có bề ngoài xấu xí, tối tăm, ẩm thấp. Chuyện đến tai Ngọc Hoàng. Thương người con gái đẹp người, đẹp nết, lại bụng mang dạ chửa bị giam cầm trong hang đá tăm tối, Ngọc Hoàng bèn chọn một số thợ giỏi trên thiên đình xuống trần gian sắp xếp, trang trí lại hang đá cho thật đẹp để Nàng Màn sống và sinh nở mẹ tròn con vuông. Từ đó hang đá trở nên xinh đẹp như ta thấy ngày nay. Hình người trong hang chính là mẹ con Nàng Màn hóa đá.

Hiện nay, hang Nàng Màn đang trở thành điểm tham quan hấp dẫn không chỉ của người dân địa phương mà còn của du khách trong và ngoài tỉnh.